Steeds meer mensen eten minder dieren. Dat is een ontwikkeling waar we bij Vegatopia natuurlijk wel blij van worden. Ook diëtisten zien steeds meer vraag naar een plantaardig dieetadvies, dus ontwikkelde een groep van zeven diëtisten een plantaardig en duurzaam alternatief voor de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Afgelopen week ging hun Schijf live, en dat veroorzaakte meteen nogal wat verwarring en discussie. Is het een handige tool of mist het zijn doel? Redacteur Sophie, zelf ook diëtist, verdiept zich voor Vegatopia in de adviezen en onderbouwing.
Waarom een Schijf for Life?
Om de eerste verwarring meteen van de eettafel te vegen: de Schijf for Life is géén vernieuwde versie van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Een op plantaardige voeding gebaseerde Schijf is tevens niet nieuw: eerder dit jaar verscheen bijvoorbeeld al een volledige vegan voedingsschijf, opgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Veganisme in samenwerking met diëtisten
Reden voor het ontwikkelen van de Schijf for Life is volgens de initiatiefnemers dat deze schijf, in tegenstelling tot de Schijf van Vijf, voorziet in een voedingsadvies dat aansluit op klimaat-, milieu-, en gezondheidsdoelen. Ze stellen hierbij dat het Voedingscentrum teveel een waarschuwende houding aanneemt, waarin plantaardig eten voor de burger niet haalbaar zou zijn.
De belangrijkste doelstellingen van de ontwikkelaars van de Schijf for Life zijn om een snellere overgang naar een plantaardig voedingspatroon te bereiken en om een leefbare toekomst te genereren. Daarbij beogen ze een volwaardige voeding te adviseren voor alle leeftijdsgroepen. In de achtergrondrapportage, waarin zij hun model uitleggen, starten ze dan ook met de stelling dat een plantaardig voedingspatroon gezond en geschikt is voor iedereen.
Wat adviseert de Schijf for Life?
Zoals te verwachten is, is in de vegan schijf geen plek voor vlees, zuivel, ei of vis. De basis van de schijf bestaat uit vijf vakken, waarbij op de achtergrond een fles water zichtbaar is. Dit staat voor het advies dagelijks 1,6 liter (vrouwen) tot 2 liter (mannen) vocht te drinken. Hierbij gaat de voorkeur naar (kraan)water, eventueel aangevuld met enkele koppen ongezoete thee of koffie. Verder wordt geadviseerd om het gebruik van suikerhoudende, kunstmatig gezoete dranken en alcoholische dranken te beperken.
Het grootste vak van de schijf wordt gevuld met groente en fruit. Hiervan wordt dan ook een royale portie van ten minste 300 gram fruit én 300 gram groente per dag geadviseerd. Tevens wordt voor jodiuminname aangeraden dit aan te vullen met maximaal één theelepel gedroogd zeewier of vergelijkbare voedingsmiddelen zoals Iers mos, zeesla, wakame of één norivel.
Aan zetmeelrijke producten wordt aangeraden dagelijks ten minste 90 gram aan graanproducten en tenminste 100 gram knolgewassen te gebruiken, zoals (zoete) aardappelen en cassave.
In het derde vak staan eiwitten op het menu. Geadviseerd wordt om bij voorkeur 160 gram peulvruchten en sojaproducten te gebruiken, met daarbij de nadruk op het beperken van de consumptie van kant-en-klare vleesvervangers.
Tot slot wordt qua vetten geadviseerd dagelijks tenminste 25 gram ongebrande en ongezouten noten, zaden en/of pitten te gebruiken en pure pindakaas of een andere notenpasta. Ook avocado wordt aangeraden als bron van gezonde vetzuren. Daarnaast wordt één eetlepel gebroken lijnzaad, chiazaad of een handje walnoten aangeraden om voldoende alfalinoleenzuur binnen te krijgen, en algenoliecapsules voor voldoende omega-3 vetzuren.
Een klein vakje op het midden van de schijf is gereserveerd voor vitamine B12 en D3, vitamines die nauwelijks tot niet voorkomen in een puur plantaardige voeding. B12 zit met name in zuivel, vlees(waren), vis en eieren én in gedroogd zeewier en algen. Vitamine D3 komt voor in vette vis, rundvlees, kaas, ei en bakproducten zoals margarines. Ter aanvulling van vitamine B12 wordt de specifieke verbinding cyanocobalamine aangeraden. Het advies voor vitamine D3 is om dit in de herfst en winter te suppleren en in de lente en zomer via zon op te doen. Hiervoor wordt aangeraden om de huid dagelijks 15 tot 30 minuten aan de zon bloot te stellen, zonder gebruik van zonnebrandcrème.
Foto: Schijf for Life
Is een plantaardig voedingspatroon gezond en geschikt voor iedereen?
De algemene adviezen om zoveel mogelijk pure, onbewerkte voeding te gebruiken, waarbij aandacht is voor een ruim gebruik van groenten, veel water en vezels, passen natuurlijk helemaal in een gezond voedingspatroon. Zelf al meer dan de helft van mijn leven vegetarisch etende, ben ik het er persoonlijk ook helemaal mee eens dat het eten van dieren geen noodzaak is om te overleven.
Maar waar het bij een vegetarisch eetpatroon al belangrijk is om alert te blijven op de volwaardigheid ervan, vergt het omschakelen naar een puur plantaardig voedingspatroon echt goede achtergrondkennis over volwaardige voeding. Daarom zie ik het als een gemis dat er in de Schijf for Life niet geïnformeerd wordt over het belang van de juiste samenstelling van maaltijden bij een plantaardig menu of over de biologische beschikbaarheid van mineralen uit plantaardige voedingsmiddelen.
En hoe zit het met het risico op tekorten voor diegenen die toch al zoveel moeite moeten doen om aan voldoende inname van bijvoorbeeld eiwit, ijzer of calcium te komen? Denk hierbij aan opgroeiende kinderen, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven, ouderen en chronisch zieken. Dat dit echt een serieus risico is, blijkt ook uit het onlangs verschenen advies van de Hoge Gezondheidsraad in België, waarin veganistisch eten voor verschillende risicogroepen afgeraden wordt.
Volgens de Nederlandse Vereniging van Diëtisten doen mensen uit de zogenaamde risicogroepen er goed aan om individueel advies in te winnen als ze veganistisch willen eten, waarbij begeleiding van een diëtist, met een advies op maat, belangrijk is om tekorten en gezondheidsschade te voorkomen.
Naast mogelijke tekorten, bestaat er bij de adviezen van de Schijf for Life ook juist een risico van teveel schadelijke stoffen of effecten. Bij de advisering van gedroogd zeewier mist toelichting in hoeverre het gehalte aan zware metalen in zeewier kan leiden tot eventuele gezondheidsschade of toxische innames voor de verschillende leeftijdsgroepen.
Ook het advies over onbeschermd zonnen voor een betere opname van vitamine D3 behoeft aanvulling. Er is nog veel onduidelijkheid over de invloed van zonnebrandcrème op de aanmaak van vitamine D. Het KWF Kankerbestrijding adviseert daarom om (afhankelijk van je huidtype) maximaal 15 tot 30 minuten onbeschermd met handen en gezicht in de zon te blijven. Daarna is smeren met zonnebrandcrème belangrijk om het risico op huidkanker te voorkomen.
Een laatste puntje van kritiek is dat de schrijvers van de Schijf for Life zich weliswaar richten op meer klimaatbehoud, maar dit niet valt te rijmen met de milieudruk door transportkosten en energie- en watergebruik voor bijvoorbeeld de productie van avocado’s en soja.
Is de Schijf for Life een handig hulpmiddel voor (beginnende) veganisten?
Met een groeiende belangstelling voor veganistische voeding, kan de Schijf for Life een hulpmiddel zijn voor mensen die meer plantaardig willen eten. Het laat zien dat een plantaardige voeding meer omvat dan het weglaten van vlees, vis, ei en zuivel.
Gezond plantaardig eten is echter een flinke uitdaging die veel kennis over voeding vereist. Terwijl de naam anders doet vermoeden, lijken helaas niet alle adviezen in de Schijf for Life ook automatisch de beste keuze voor je eigen gezondheid of die van de planeet. Het illustreert daarmee goed hoe belangrijk het is altijd kritisch te blijven kijken naar de volwaardigheid van je voedingskeuzes en de mogelijke gezondheidsrisico’s die dit (op de langere termijn) met zich mee kan brengen.
Ondanks deze kanttekeningen is het natuurlijk positief dat er steeds meer aandacht komt voor voedingpatronen met meer plantaardige en minder dierlijke producten.
